برای ثروتمند شدن جامعه چه اقداماتی باید صورت گیرد، نقش دولتها چیست؟

پسماندها ثروتی هستند که براحتی دور انداخته می‏شوند و اگر با شیوه‏ هایی درست، استاندارد، به چرخه بازیافت برگردند علاوه بر اشتغال زایی می‏تواند درآمد قابل توجهی را ایجاد نماید. بازیافت فرآیند تبدیل مواد غیرقابل استفاده به مواد باارزش می‏باشد. این روش میتواند به دفع زباله‏ های معمولی و عدم انتشار گازهای گلخانه‏ای کمک نماید. در طی دهه‏ های اخیر شاهد گسترش تراشه ‏های الکترونیکی و پردازنده ‏ها و لوازم جانبی دیگر کامپیوتر و الکترونیکی هستیم. وسایلی که با گذشت زمان روز به روز پیشرفته ‏تر و به همان نسبت به تولید زباله‏ های الکترونیکی می ‏انجامد. این وسایل الکترونیکی به دلیل مواد تشکیل دهنده آنها از جمله سرب موجود در لامپ‏های کاتدی، کادمیوم موجود در تراشه‏ های رایانه (حسگرها، سوئیچ‏ها، لامپ‏های تخلیه و…) مخاطراتی را برای انسان ها و محیط زیست بوجود آورده است. در واقع پسماند الکترونیکی(E-waste) به تمامی تجهیزات الکترونیکی که توسط مصرف کنندگان دور ریخته میشوند اطلاق میگردد.

وسایل خانگی، تلویزیون‏ها، کامپیوترها، اسباب‏ بازی‏ها و تلفن‏های همراه و… را شامل می‏شود که در حال حاضر حدود 50 درصد از پسماندهای شهری را پسماندهای الکترونیکی شامل می‏شود. این پسماندها حاوی مواد ارزشمند فلزی می‏باشند که با استخراج این مواد و بازیافت آنها بسیار سودمند می‏ باشند. اما متاسفانه این نوع از پسماندها که اغلب توسط کشورهای پیشرفته تولید می‏شوند به کشورهای در حال توسعه منتقل می‏شوند و در این کشورها افراد فقیر با روشهای غیر اصولی در پی بدست آوردن مواد ارزشمند تشکیل دهنده آنها هستند.

نحوه برخورد و بازیافت با این نوع از پسماندها به دلیل نوع مواد تشکیل ‏دهنده آنها باید کاملا متفاوت با سایر شیوه‏ های بازیافت باشد. چرا که اگر این نوع از پسماندها اگر سوزانده شوند باعث تولید دود و گازهای خطرناکی می‏شود که ممکن است در فضا منتشر شده و تولید گازهای سمی کنند. از طرفی در زمان دفن این نوع زباله‏ ها و همچنین سوزاندن آنها به دلیل ترکیبات شیمیایی و ماندگاری بالایی که دارند باعث نشت سرب و دیگر فلزات بکار رفته در آنها به درون خاک و آب‏های سطحی و زیر زمینی گردند. از دیگر ریسک‏ هایی که در این زمینه وجود دارد خطراتی است که برای کارگران در موقع اوراق سازی و خرد و جداسازی قطعات ممکن است بوجود بیاید. بنابراین به همه مطالبی که در بالا گفته شد بهترین روش برای این نوع از پسماندها بازیافت کنترل شده آنها می‏باشد.

برای این منظور ابتدا زباله‏ های الکترونیکی در دستگاه ویژه‏ای برای خرد شدن قرار می‏گیرند و سپس به روش استحلال انتخابی به استحلال قطعات فلزاتی مانند طلا، مس، نقره و مس میگردد و جداسازی عناصر فلزی از طریق رسوب نشینی صورت می‏پذیرد. که در پایان فرآیند رسوب نشینی مقدار لجن که حاوی این فلزات است باقی می‏ماند که متأسفانه در ایران فناوری که بتواند از لجن این فلزات را استحلال کرد وجود ندارد. یکی از عوامل موفقیت در زمینه بازیافت ایجاد بسترهای مناسب برای این امر است. زباله‏هایی الکترونیکی که منبع سرشاری از طلا، نقره، مس و دیگر فلزات گرانبها هستند می‏توانند با بازیافت درست به ثروتی برای این صنعت تبدیل شوند. در یک نمونه عادی میانگین طلایی که در جهان وجود دارد در حدود 2/7 گرم بر تن است اما این میزان در صفحات مدارچاپی موبایل‏ها حدود دو هزار گرم بر تن می‏باشد. و این تنها به این معنی است که استخراج طلا از این زباله ها پرسودتر از فعالیت در معادن طلا می‏باشد.

امروزه در کشور ما بازیافت این نوع از زباله‏ ها توسط کارخانجات و کارگاه ‏ها با روشی اصولی انجام میگیرد ولی متاسفانه مراکز آموزشی، شهرداریها و سازمان محیط زیست در این زمینه اقدامی نکرده‏اند و جمع‏آوری این ضایعات توسط خود افراد مشغول در این حرفه صورت می‏پذیرد. از جمله مشکلاتی که در کشور ما در امر بازیافت وجود دارد عدم مدیریت پسماند‏ها از جمله پسماندهای الکترونیکی میباشد. و زیرساخت‏های لازم در این زمینه فراهم نشده است. در واقع میتوان گفت امر بازیافت هم همت دولت و هم همت شهروندان را در این امر می‏طلبد. از سوی دیگر عدم آموزش صحیح از سوی نهادهای آموزشی است دلیل دیگری در این امر است. حتی در خیابان‏ها نیز شاهد افرادی هستیم که زباله ‏های خود را در خیابان‏ها رها می‏کنند. از طرفی شهرداری ها هم در اماکن عمومی سطل زباله‏ هایی که قرار داده‏اند به صورت تفکیک شده نمی‏باشد.

هزینه ‏های بازیافت به عوامل متعددی بستگی دارد که از جمله میتوان به نیروی کار، تکنولوژی و وسایل لازم برای این امر، مقدار تولید زباله، ترکیب زباله‏ ها و … می‏باشد که شاید برای فعالان این عرصه این هزینه‏ها سنگین و نسبت به منافع آن مقرون به صرفه نباشد. بنابراین دولت‏ها باید به این نکته توجه داشته باشند که سود حاصل از بازیافت تنها مادی نمی‏باشد و با اثرات زیست محیطی که در بردارد می‏تواند در آینده بسیاری از هزینه‏ های مربوط به خطرات زیست محیطی را کاهش دهد. شهرداری از طریق فراهم آوردن زیرساخت‏های مناسب با استفاده از اختصاص دادن منابع انسانی و همچنین خودروها و مکان‏هایی برای جمع آوری این پسماندها و رسانه‏ ها از طریق اطلاع رسانی و فرهنگ‏سازی میتوانند مردم را به این امر ترغیب کنند.