ضایعات الکترونیکی و برقی

پسماند الکترونیک نامی آشنا برای ضایعات الکترونیکی و برقی است که در نهایت زمانی به پسماند تبدیل می‌شوند که “عمر مفید” آنها به پایان برسد. پسماندهای الکترونیک خطرناک هستند زیرا اجزای برخی محصولات الکترونیکی حاوی مواد خطرناک است که بسته به شرایط و تراکم آنها محتوای خطرناک این مواد تهدیدی برای سلامت انسان و محیط زیست خواهد بود. اگر کامپیوترها، تلویزیون‌ها، دستگاه‌های صوتی، دستگاه‌های فکس، لامپ‌های الکتریکی، تلفن‌های همراه، تجهیزات صوتی و باتری‌ها به علت ازکارافتادگی از بین بروند، می توانند منجر به ورود سرب و سایر مواد به خاک و آب های زیرزمینی شوند. بسیاری از این محصولات می توانند مورد استفاده مجدد واقع شوند و یا با روش‌های سازگار با محیط زیست به طوری که کمترین آسیب را برای اکوسیستم داشته باشند بازیافت شوند. در این مقاله، خطرات ناشی از زباله های الکترونیکی، نیاز به مدیریت مناسب و گزینه هایی که می توان در مورد آنها اجرا نمود، مورد توجه قرار می‌گیرد.

معرفی

انقلاب صنعتی پس از پیشرفت فن آوری اطلاعات در طول قرن گذشته به طور چشمگیری سبب تغییر شیوه زندگی مردم شده است. اگرچه این پیشرفت به نژاد بشر کمک کرده است، اما سو‌ء مدیریت آن منجر به بروز مشکلات جدیدی در آلودگی‌های زیست محیطی شده است. توانایی‌های فنی بدست آمده در طول قرن گذشته چالش جدیدی در مدیریت زباله ها ایجاد کرده است. به عنوان مثال، رایانه های شخصی دارای اجزای خاصی هستند که بسیار سمی هستند مانند کلر و بروم، گازهای سمی، فلزات سمی، مواد فعال بیولوژیکی، اسید، پلاستیک و مواد افزودنی پلاستیک. محتوای خطرناک این مواد یک تهدید زیست محیطی و هستند. بنابراین مدیریت مناسب در هنگام دفع یا بازیافت زباله ضروری است.

این روزها کامپیوتر، رایج‌ترین و وسیع‌ترین وسیله برای فعالیت های مختلف از جمله مدارس، خانه‌ها، دفاتر و صنایع تولیدی شده است. ضایعات الکترونیکی و برقی سمی در رایانه ها به عنوان مادربرد می‌تواند حاوی فلزات سنگین مانند سرب و کادمیوم باشد؛ باتری های حاوی کادمیوم؛ پرتوهای کاتد همراه با اکسید سرب و باریم؛ بازدارنده‌های شعله برومی شده که بر روی بردها چاپ می‌شوند، کابل‌ها و پوشش پلاستیکی ؛ پلی وینیل کلرید پوشش داده شده از کابل های مسی و روکش های کامپیوتر پلاستیکی که هنگام سوزاندن برای بازیابی فلزات با ارزش، دی اکسین و سدیم بسیار سمی منتشر میکنند ؛ سوئیچ جیوه‌‌ای؛ جیوه در بردهای تخت؛ پلی فنل های بفنیل‌های موجود در خازن های قدیمی‌تر؛ ترانسفورماتورهاو غیره. شبکه عملیاتی بازل تخمین می زند که 500 میلیون کامپیوتر در جهان دارای 2.87 میلیارد پلاستیک، 716.7 میلیون سرب و 286.700 کیلوگرم جیوه است. مانیتورهای 14 اینچی به طور معمول از یک لوله استفاده می کند که حاوی حدود 2.5 تا 4 کیلوگرم سرب است. سرب می تواند به آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق دفن زباله ها نفوذ کند و به این ترتیب آن را آلوده کند. اگر لوله خرد شده و سوزانده شود، گازهای سمی به هوا می رسد.

اثرات محیط زیست و سلامت انسان

دفع ضایعات الکترونیکی و برقی یک مشکل خاص در بسیاری از مناطق جهان است. ضایعات الکترونیکی و برقی که دفن شده‌اند، سدیم آلوده تولید می‌کنند که در نهایت آب های زیرزمینی را آلوده می کنند. اسیدها و لجن حاصل از ذوب تراشه های رایانه‌ای، اگر بر روی زمین قرار گیرد، باعث اسیدی شدن خاک می شود. به عنوان مثال، هنگ کنگ جزو مناطقی است که فعالیت‌های غیر مجاز بازیافت زباله الکترونیکی در آن به تعداد زیادی صورت می‌پذیرد که با کمبود شدید آب به دلیل آلودگی منابع آب روبرو شده است.

این به خاطر دفع زباله های بازیافتی مانند اسید، لجن و غیره در رودخانه ها است. در حال حاضر آب از شهرهای دور دست حمل می شود تا نیازهای مردم را تامین کند. سوزاندن زباله های الکترونیکی می‌تواند گازهای سمی را از بین ببرد،  اما در نتیجه هوا را در اطراف آن آلوده می کند. دفن زباله ها به صورت  نامنظم و بدون مدیریت صحیح می تواند خطرات زیست محیطی ایجاد کند. هنگامی که دستگاه های الکترونیکی خاصی مانند قطع کننده های مدار تخریب می شوند، جیوه از بین می رود. همین امر برای بفنیل های پلی کربنات (PCB ها) از خازن ها نیز صدق می‌کند. هنگامی که پلاستیک بازدارنده شعله برومی یا کادمیوم حاوی پلاستیک دفن شوند، پلی فنول اتر و کادمیوم ممکن است به خاک و آب های زیرزمینی نفوذ کنند. یافته‌ها نشان می‌دهد که مقادیر قابل توجهی از یون سرب از شیشه شکسته، مانند شیشه های مخروطی لوله های پرتوهای کاتد، با آب اسیدی مخلوط می‌شود و این یک اتفاق معمول در دفن زباله ها است.

نه تنها ورود جیوه به محیط زیست مشکلات خاصی را ایجاد می‌کند، بلکه تبخیر جیوه فلزی و جیوه دی متیلن، که هر دو بخشی از تجهیزات برق و الکترونیک هستند نیز نگران کننده است. علاوه بر این، آتش سوزی های کنترل نشده ممکن است در محل های دفن زباله رخ دهد و این امر می تواند در بسیاری از کشورها اتفاق افتد. هنگامی که در معرض آتش سوزی، فلزات و سایر مواد شیمیایی مانند دیوکسین و فوران های بسیار سمی ناشی از محصولات مقاوم در برابر شعله های هالوژن و PCB حاوی خازن ها می تواند انتشار یابد. خطرناک ترین نوع سوزاندن ضایعات الکترونیکی و برقی ، سوختن پلاستیک ها در هوای آزاد است تا بتواند مس و فلزات دیگر را بازیابی کند. سقوط مواد سمی حاصل از سوزاندن در هوای آزاد بر محیط زیست محلی و جریانهای هوایی جهانی تأثیر می گذارد و بسیاری از محصولات در بسیاری از نقاط جهان به شدت سمی می‌شوند.

کنوانسیون بازل

اهداف اساسی کنوانسیون بازل، کنترل و کاهش حرکات فراساختاری زباله های خطرناک و دیگر زباله‌ها از جمله جلوگیری و به حداقل رساندن تولید آنها، مدیریت زیست محیطی چنین زباله‌هایی و ارتقای فعال انتقال و استفاده از فن آوری‌ها است.

پیش نویس طرح استراتژیک برای اجرای کنوانسیون بازل پیشنهاد شده است. طرح پیشنهادی استراتژیک با توجه به برنامه های منطقه ای، برنامه ها یا استراتژی های موجود، تصمیمات کنفرانس طرفین و نهادهای وابسته آن، فعالیت های پروژه های در حال انجام و روند اداره محیط زیست بین المللی و توسعه پایدار، در نظر گرفته می‌شود. این پیش نویس نیاز به اقدام در تمامی سطوح جامعه دارد: آموزش، اطلاعات، ارتباطات، ابزارهای شناخت، ایجاد ظرفیت با حمایت مالی، انتقال دانش، فن آوری ها و پروسه های پاک کننده اثبات شده برای کمک به اجرای بنیاد اعلامیه بازل . همچنین برای دستیابی به اهداف اعلامیه بازل در رویکرد مسئولیت مشترک دخالت موثرتر و هماهنگی همه ذینفعان ضروری است.

کنوانسیون بازل مهلت زیادی برای انتقال زباله های خطرناک و ضایعات الکترونیکی و برقی به مرزهای بین المللی ایجاد نمود. هند و دیگر کشورها این کنوانسیون را تصویب کرده‌اند. با این وجود ایالات متحده جزو حزب ممنوعیت نیست و مسئول دفع زباله های خطرناک، مانند حمل و نقل زباله‌های الکترونیکی به کشورهای آسیایی حتی امروز است. کشورهای توسعه یافته مانند ایالات متحده باید قوانین سختگیرانه‌تری در کشور خود برای پیشگیری از این اقدام وحشتناک اعمال کنند.

در اتحادیه اروپا که میزان تولید سالانه پسماند الکترونیکی در دوازده سال آینده به دو برابر خواهد رسید، پارلمان اروپا به تازگی قوانینی را تصویب کرده است که تولیدکنندگان زمانی که مصرف کنندگان لوازم الکترونیکی خود را دور می‌ریزند باید آنها را  از ایشان پس بگیرند. این مسئولیت تولید سازنده نامیده می شود. همچنین دستورالعمل هایی برای کاهش بیشتر مواد سمی در محصولات الکترونیکی صادر می کند.

مدیریت پسماند الکترونیکی و ضایعات الکترونیکی و برقی

تخمین زده می شود که 75٪ از لوازم الکترونیکی به علت عدم اطمینان از نحوه مدیریت آن ذخیره می‌شود. این زباله‌های الکترونیکی در خانه ها، دفاتر، انبارها و غیره نگهداری می‌شود و به طور معمول با زباله‌های خانگی مخلوط می‌شود که در نهایت همراه سایر زباله‌ها دفن می‌شود. این موضوع اقدامات مدیریتی قابل اجرا را ضروری می سازد. در صنایع، مدیریت ضایعات الکترونیکی و برقی باید از نقطه شروع تولید آغاز شود. این را می توان با تکنیک های کمینه سازی ضایعات و طراحی محصول پایدار انجام داد.